Zgłoszenie wierzytelności jako instytucja postępowania upadłościowego. 1 grudnia 2021 r. uruchomiono Krajowy Rejestr Zadłużonych (dalej: KRZ) jako centralny system teleinformatyczny dedykowany do obsługi postępowań upadłościowych. Zgłoszeń wierzytelności (z niewielkimi wyjątkami) dokonywać należy właśnie za pośrednictwem przedmiotowego systemu. Kryzys gospodarczy połączony z liberalizacją przepisów dotyczących ogłoszenia tzw. upadłości konsumenckiej powoduje coraz większą liczbę ogłaszanych upadłości. Determinuje to jednocześnie coraz częstszy obowiązek zgłaszania swoich wierzytelności przez wierzycieli. W konsekwencji, czynność ta staje się w obrocie gospodarczym zdecydowanie powszechniejsza.
Zgłoszenie wierzytelności – czym jest?
W polskim systemie prawnym instytucja zgłoszenie wierzytelności jest pismem procesowym stanowiącym substytut pozwu cywilnego. Dokonywane jest przez wierzyciela, w związku z ogłoszeniem upadłości dłużnika. Stanowi podstawową (a w praktyce często jedyną) formę aktywności wierzyciela w związku z ogłoszeniem upadłości jego dłużnika. Wierzyciel ma 30 dni na zgłoszenie swojej wierzytelności od dnia opublikowania obwieszczenia o wydaniu wobec dłużnika postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Obwieszczenie publikowane jest w systemie teleinformatycznym KRZ. Skąd zatem wierzyciel nie śledzący na bieżąco publikowanych obwieszczeń uzyskuje wiedze o ogłoszeniu upadłości dłużnika? Kluczowa pozostaje tutaj rola wyznaczonego w sprawie syndyka, który zobowiązany jest do niezwłocznego zawiadomienia wierzycieli o ogłoszeniu upadłości ich dłużnika. Syndyk dokonuje zawiadomień listownie, na znane adresy wierzycieli.
W tym miejscu pochylić należy się na pewnej, wartej odnotowania nieścisłości. Termin do zgłoszenia wierzytelności biegnie od dnia publikacji obwieszczenia w KRZ i pozostaje tożsamy z dniem ogłoszenia upadłości dłużnika. Syndyk do ustalenia kręgu wierzycieli oraz sporządzenia i skierowania zawiadomień potrzebuje co najmniej kilku dni roboczych. Dodając do tego zwyczajowy czas obiegu korespondencji, z pewnością wierzyciel, który o ogłoszeniu upadłości dłużnika i konieczności zgłoszenia swojej wierzytelności dowiedział się w związku z doręczonym zawiadomieniem, dysponuje znacznie krótszym czasem na dokonanie zgłoszenia. Co zaś w przypadku, gdy wierzyciel z przyczyn od siebie niezależnych uzyska wiedze o upadłości dłużnika już po upływie terminu na zgłoszenie wierzytelności? Nie przewidując rygoru zwrotu czy też odrzucenia zgłoszenia złożonego po terminie, ustawodawca zdecydował, że wierzyciel zgłaszający taką wierzytelność zobowiązany jest do pokrycia zryczałtowanych kosztów postępowania upadłościowego. Aktualnie wysokość przedmiotowych kosztów wynosi 1.010,49 zł (równowartość 15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego). Szczególnie podkreślić należy, że obowiązek pokrycia kosztów powstaje niezależnie od tego czy opóźnienie powstało z winy wierzyciela. W praktyce zdarzają się sytuację, w których zawiadomienie o ogłoszeniu upadłości doręczane jest przez syndyka już po upływie terminu. Nie wyłącza to obowiązku pokrycia kosztów wynikających ze zgłoszenia wniesionego po terminie. Rozwiązanie to pozostaje mocno kontrowersyjne. Przewiduje ono obciążenie wierzyciela sankcją nawet wtedy, gdy nie ponosi on żadnej odpowiedzialności za powstałe opóźnienie. Ustawodawca postawił w tym przypadku na ekonomikę postępowania kosztem uprawnień wierzycieli. Problem takiego rozwiązania pozostaje szczególnie dotkliwy dla wierzyciela, dysponującego stosunkowo niewielką wierzytelnością lub w przypadku ubóstwa masy upadłości. Taka sytuacja wypacza bowiem ekonomiczny sens dokonywania zgłoszenia, gdyż zryczałtowane koszty przekroczyć mogą środki uzyskane z likwidacji majątku upadłego.
Zgłoszenie wierzytelności w systemie teleinformatycznym
Zgłoszenie wierzytelności dla wywołania określonych skutków prawnych dokonywane jest w systemie teleinformatycznym KRZ. Portalem dedykowanym pozostaje Portal Użytkowników Zarejestrowanych. Wierzyciel bądź jego pełnomocnik zobowiązany jest do założenia konta w systemie KRZ. Dla zgłoszeń dokonywanych przez wierzycieli syndyk tworzy w danym systemie odrębne akta. Przedmiotowe akta są wyodrębnione od głównych akt postępowania upadłościowego również poprzez nadanie odrębnej sygnatury (GUp-s-Zw). Dla zgłoszenia wierzytelności przewidziano również odrębny formularz oznaczony w katalogu dokumentów numerem roboczym 30048. Przy wskazaniu przez wierzyciela prawidłowej sygnatury akt stworzonej do obsługi zgłoszeń wierzytelności, pole adresata zgłoszenia (syndyka) uzupełniane jest automatycznie. O właściwej sygnaturze akt powinien poinformować syndyk zawiadamiając o ogłoszeniu upadłości dłużnika.
Zgłaszając wierzytelność konieczne jest określenie czy wierzytelność ma charakter pieniężny czy też niepieniężny. Ogłoszenie upadłości powoduje automatyczne przekształcenie wierzytelności niepieniężnej w pieniężną, według jej wartości z dnia ogłoszenia upadłości. Przykładem takiej sytuacji może być zobowiązanie gwarancyjne wykonawcy robót budowlanych, jeżeli wady te zostały ujawnione przed ogłoszeniem upadłości. Dla prawidłowości zgłoszenia konieczne jest również przedstawienie dowodów na jej istnienie oraz wskazanie kategorii, do której wierzytelność ma zostać zaliczona. Ustawodawca przewidział 4 (cztery) odrębne kategorie, do których zaliczył różne rodzajowo należności. Określają one jednocześnie kolejność zaspokojenia wierzycieli z kwot uzyskanych ze sprzedaży majątku dłużnika. W dużym skrócie kategorie wierzytelności kształtują się w sposób następujący:
- Kategoria I – należności ze stosunku pracy oraz składek na ubezpieczenie społeczne przypadające za 3 (trzy) ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości;
- Kategoria II – należności, które nie zostały ujęte w innych kategoriach; co do zasady w tej kategorii znajdują się należności główne wynikające z typowych w obrocie gospodarczym zobowiązań, a także wszelkie daniny publiczne, w szczególności podatki, składki na ubezpieczenie społeczne przypadające za okres dalszy niż 3 (lata) przed ogłoszeniem upadłości, a także składki na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
- Kategoria III – odsetki od należności ujętych w kategorii I i II;
- Kategoria IV – należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczek.
W przypadku wątpliwości w przyporządkowaniu wierzytelności do odpowiedniej kategorii należy pamiętać, że zakwalifikowanie wierzytelności do grupy wyższej niż prawidłowa zostanie skorygowane przez syndyka na liście wierzytelności. Niekorzystnie dla wierzyciela kształtuje się sytuacja, w której wierzytelność zostanie wskazana w kategorii niższej niż prawidłowa. Stosując bowiem odpowiednio przepisy dotyczące procedury cywilnej należy uznać, że syndyk (podobnie jak Sąd w postępowaniu cywilnym) nie może, umieszczając wierzytelność na liście, „orzec” ponad żądanie wierzyciela. Taka konstrukcja może okazać się w praktyce dotkliwa dla wierzyciela, którego wierzytelność powinna być formalnie ujęta np. w kategorii I, zaś zgłaszana jest kategorii II. W konsekwencji wierzyciel zamiast pełnego zaspokojenia w kategorii I podlega jedynie częściowemu zaspokojeniu w kategorii II.
Ostatnim etapem prawidłowego zgłoszenia wierzytelności przez system teleinformatyczny KRZ jest opatrzenie go podpisem. System umożliwia podpisanie formularza zgłoszenia na 3 (trzy) sposoby: Profilem Zaufanym, kwalifikowanym podpisem elektronicznym oraz za pośrednictwem e-dowodu. Podpis oraz wysyłka zgłoszenia skutkuje automatycznym uzyskaniem przez wierzyciela dostępu do akt właściwego postępowania upadłościowego. Należy pozytywnie ocenić daną funkcjonalność systemu pozwala ona bowiem wierzycielowi na bieżąco śledzić przebieg postępowania, bez konieczności przeglądania papierowych akt.
Zgłoszenie wierzytelności poza systemem KRZ
Na koniec wspomnieć należy, o wydzielonej przez ustawodawcę kategorii wierzycieli, którym nadano uprawnienie do zgłaszania wierzytelności z pominięciem systemu KRZ. Uprawnienie takie nadano wierzycielom, którym przysługują wierzytelności ze stosunku pracy, alimentów oraz rent. Wymienione osoby mogą zgłosić swoją wierzytelność na piśmie bądź ustnie pracownikowi biura podawczego każdego sądu rejonowego – nie tylko takiego, w którym znajduje się wydział gospodarczy do spraw upadłościowych.
Na naszym blogu rozpoczynamy cykl artykułów poświęconych tematyce upadłości i restrukturyzacji. Zapraszamy również do kontaktu z Kancelarią zarówno wierzycieli jak i dłużników dotkniętych tą tematyką.
